اثرات آلودگی هوا بر سایر جانداران

آلودگی هوا بر زیستگاه حیوانات اثرات مخربی می گذارد. آلاینده های هوا باعث بارش باران های اسیدی می شوند. باران های اسیدی می توانند در کیفیت خاک و آب تاثیر بگذارند. بارش این باران ها فلزات سنگین مانند آلومینیوم را از خاک به زیستگاه های آبی انتقال می دهد.

وجود فلزات سنگین در آب برای حیوانات آبزی مانند ماهی ها بسیار سمی و خطرناک است. آلاینده های موجود در هوا همانطور که بر سلامت انسان ها تاثیر می گذارند و به سیستم های مختلف بدن آن ها آسیب می زنند می توانند تاثیرات مشابهی نیز روی جانداران داشته باشند.

ما در این مقاله می خواهیم در مورد اثرات آلودگی هوا بر سایر جانداران صحبت کنیم تا اطلاعات شما در این زمینه بالا برود، با ما همراه باشید.

آیا آلودگی هوا در عرضه و کیفیت مواد غذایی جانداران نیز تاثیر می گذارد؟

بسیاری از آلاینده های هوا مانند سموم و فلزات سنگین به زنجیره غذایی وارد می شوند و به عرضه و کیفیت غذا آسیب می رسانند. این موضوع حیات وحش را تحت تاثیر قرار می دهد. پس از مصرف غذاها،  آلاینده ها در بافت های حیوانات ذخیره می شوند.

همانطور که میدانید حیوانات در فرایند چرخه غذایی به وسیله حیوانات دیگر خورده می شوند. این مسئله موجب می شود که این آلاینده ها همچنان افزایش غلظت داشته باشند و در بدن موجودات دیگر تجمع پیدا کنند. این فرایند را با نام تجمع زیستی می شناسند.

اثرات آلودگی هوا بر آب و خاک

اثرات آلودگی هوا بر آب و خاک نیز همانند جانداران است و آلودگی هوا به همان صورت، سلامتی آب و خاک را به خطر می اندازد. اثرآلودگی هوا بر خاک از آن نظر اهمیت دارد که توان خاک را برای پرورش گیاهان کشاورزی کاهش می دهد. ضمناً جذب بسیاری از آلاینده های موجود در خاک توسط گیاهان و وارد شدن آن در چرخه غذایی و نهایتاً جذب خوراکی آن توسط انسان نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.

تحقیقات فراوان از افزایش آلاینده ها در میوه محصولات کشاورزی که در خاک های آلوده پرورش یافته اند، حکایت می کند که مسئله آلودگی آب ها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. امروزه بسیاری از سفره های آب زیر زمینی به مقادیر قابل توجهی از آلاینده ها خصوصاً فلزات سنگین آلوده شده اند که رفع آلودگی آنها نیاز به زمان طولانی دارد.

اسیدی شدن آب های جاری وحتی خاک ها موجب کاهش محصولات کشاورزی شده است و جمعیت آبزیان را بسیار محدود ساخته است. هم چنین آلودگی آب های جاری به سموم کشاورزی و فلزات سنگین موجب تجمع این سموم در بدن آبزیان شده که علاوه بر تأثیر بر رشد آنها می تواند موجب ایجاد مسمومیت در مصرف کنندگان این آبزیان گردد.

اثرات آلودگی هوا بر بناهای تاریخی و اقتصاد

آلودگی هوا طیف وسیعی از اثرات را بر جای می گذارد. آثار تاریخی و موزه ها در سراسر دنیا از اثرات آلاینده های شیمیایی هوا در امان نیستند.

مهم ترین جز آلاینده های هوا که عامل اصلی خوردگی محسوب می گردد، SO2 است. این گاز در اثر ترکیب با آب و رطوبت هوا، تبدیل به اسید سولفوریک می شود و موجب خوردگی و تسریع در فساد فلزات ساختمانی و باعث تخریب ساختمان ها شامل آثار باستانی، بناهای یادبود و مجسمه ها که بخشی از فرهنگ یک ملت هستند می گردد.

ساختمان‌های مشهوری همانند پارتنون در آتن، مجسمه آزادی در نیویورک، کلیسای سن پول در لندن، تاج محل در هندوستان، بنای ترایان در رم و کلیسای قدیمی کلن در شهر کلن آلمان به وسیله باران اسیدی مورد حمله قرار گرفته‌اند و رویه آنها در اثر سایش شیمیایی، تغییر شکل یافته است.

معرفی منابع مختلف آلودگي هوا

براي سهولت مطالعه، منابع مختلف آلودگي هوا را بصورت ذيل دسته‌بندي می شود:

• منابع طبيعي

منابع طبيعي شامل آلودگي هايي است که انسان در آن دخالت ندارد و در اثر فعاليت هاي مختلف در طبيعت بوجود مي آيد. مانند گازهای آتشفشانی و يا گازهای گوگردی و کلر، متان، منواکسيد کربن و دي اکسيدکربن که در اثر تخمير مواد در طبيعت توليد مي شوند و همچنين گرده گياهان که آلرژي زا هستند.

از آنجاکه پراکنش اين آلاينده ها در طبيعت دوره کوتاهي دارد و جزئی از چرخه طبيعت هستند در طبيعت چندين مكانيسم خودپالايي وجود دارد كه سطح زمين را براي حيات موجودات مناسب و قابل تحمل می سازد. نقش انسان در كنترل آلودگی ناشی از منابع طبيعي بسيار اندک است اما انسان با بر هم زدن تعادل اكولوژيكی و طبيعی ناشي از آلودگي مصنوعی می تواند وضع را بدتر نموده و بر ميزان آلودگي طبيعي بيافزايد.

• منابع مصنوعي

منابع مصنوعي به منابعی گويند که انسان مستقيما در آنها دخالت دارد و به صورت مستقيم يا غير مستقيم آنها را توليد و وارد طبيعت مي نمايد. منابع مصنوعي خود به دو زير مجموعه منابع ساکن و متحرک تقسيم بندي مي شود

• بخش خانگي/تجاري

آلاينده هاي ناشي از اين منبع در اثر فعاليت هاي خانگي و تجاري شامل احتراق سوخت جهت گرمايش و پخت و پز، نظافت يا استفاده از حشره کش ها ايجاد مي شود. اگر چه مقدار اين آلودگي در مقايسه با منابع ديگر زياد نيست، اما همين مقدار باعث افزايش آلودگي هواي محيط شهري مي گردد.

• بخش صنعتی

آلودگي ناشي از صنايع در اثر فعاليت ‎های مصنوعي ايجاد ميی شود. در ميان صنايع نيروگاه‎هاي حرارتی، كارخانه‌هاي توليد مواد شيميايی، سيمان‎سازی، كاغذسازی، نساجی، دباغی و غيره منابع اصلي آلودگي هوا هستند. بكارگيري روش هاي مناسب كنترل آلودگي در كاهش آلودگي اين منابع موثر خواهد بود.

• بخش حمل و نقل

آلودگي ناشي از بخش حمل و نقل بعلت شهرسازي بي‌رويه و سريع به اندازه آلودگي صنعتي مهم و از اهميت برخوردار مي‌باشد. آلودگي ناشي از حمل و نقل و وسايل نقليه به شكل گازهاي خروجي از اگزوز، ذرات معلق، صدا و … می باشد. اين آلودگي با اتخاذ روش‎هاي برنامه‌ريزی كشوری، منطقه‌ای و شهری و استفاده از اتومبيل‎ ها و سوخت‌های مناسب همراه با اعمال تكنولوژي كنترل آلودگي به حداقل مي‌رسد.

منابع عمده آلودگی هوا

آژانس حفاظت محيط زيست امريکا منابع عمده آلودگي هوا را به صورت زير طبقه‌بندي كرده است.

1. حمل و نقل مانند: كشتي‌، هواپيما، قطار، اتومبيل و…
2. احتراق سوخت از منابع ساکن مانند: نيروگاههاي برق و…
3. فرآيندهاي صنعتي مانند: كارخانه‌هاي فولادسازي، نساجي، كاغذسازي و …
4. دفع مواد زائد جامد مانند: سوزاندن زباله در فضاي باز، دفن بهداشتي زباله و سوزاندن زباله با دستگاه هاي زباله‌سوز و…
5. فرآيندهاي متفرقه نظير فعاليت هاي خانگي مانند: كاربرد حشره‌كش ها و تميز كردن حشره‎كش ها و…

سهم منابع مختلف در انتشار آلاینده های هوا

امروزه آلودگي هوا يکي از مهمترين و اساسي ترين معضلات زيست محيطي کلان شهرهاي دنيا بوده که از فعاليتها و پيشرفت هاي بشر بوجود آمده است. در ايران هشت کلان شهر به عنوان شهرهای آلوده معرفي شده اند که اولين و مهم ترين آنها شهر تهران مي باشد.

طي سالهاي اخير مطالعات زيادي بر روي منابع آلاينده، درصد توليد انواع آلاينده ها، روش هاي کنترل آلودگي هوا و شيوه هاي مديريتي زيست محيطي و … انجام شده است که اين تحقيقات توسط سازمان ها و ارگان هاي خارجي و يا داخلي به انجام رسيده است.

همانطور که مشاهده می شود بجز آلاینده دی اکسید گوگرد بخش عمده ای از آلاینده های هوای شهر تهران از منابع متحرک انتشار می یابد.

آلودگی هواي تهران ناشی از سيستم حمل و نقل (منابع متحرک)

مطالعات انجام شده نشان مي دهد بيش از 80 درصد آلودگي هواي تهران ناشي از منابع متحرك يا وسايل نقليه است. در بررسي انجام شده جهت دستيابي به تحليل هاي آماري، وسايل نقليه در گروه بنديهاي مشخصي تقسيم‌بندي شده‌اند. اين گروه بندی ها شامل موارد ذيل می باشند :

• خودروي سواري
• وانت بار سبك
• تاكسي
• ميني‌بوس
• اتوبوس (غير شركت واحد)
• اتوبوس شركت واحد
• موتور سيكلت
• كاميون

سهم آلودگي ناشي از هر گروه خودرو در شهر تهران در نمودارهاي (2) الي (5)

همان طور که قبلا نيز اشاره گرديد جهت نمايش ميزان آلودگي هوا ناشي از سيستم حمل و نقل در هواي تهران پنج آلاينده به طور شاخص اندازه گيري مي شوند اين آلاينده ها شامل:

1. منواكسيدكربن
2. ذرات معلق
3. اكسيدهاي ازت
4. دي اكسيد گوگرد
5. هيدروكربن هاي نسوخته

سهم گروه های مختلف سيستم حمل و نقل در آلودگي منتشره از منابع متحرك در هواي تهران در سال 1383

همانطور كه نشان داده شده است، خودروهاي سواري عمده‌ترين سهم يعني بيش از 77 درصد از كل انتشار آلودگي ناشي از منابع متحرك را دارا هستند، كه يكي از عمده‌ترين دلايل آن‌را مي‌توان به وجود تعداد قابل توجه اين بخش از سيستم حمل و نقل نسبت به ساير گروه هاي ديگر دانست. در ادامه سهم هر نوع از وسايل نقليه در آلودگي هواي تهران ناشي از منابع متحرك بررسي خواهد شد درحاليکه منواكسيدكربن (CO) و ذرات معلق (10PM) به عنوان دو آلاينده اصلي شهر تهران شناخته شده اند.

سخن نهایی در مورد اثرات آلودگی هوا بر سایر جانداران

اکثر جانوران و خصوصاً پستانداران به علت شباهت فیزیولوژیک، بعضی اثرات آلودگی هوا را مشابه آنچه در انسان ذکر شده، نشان می دهند. البته به نظر می رسد که مقاومت آنها نسبت به انسان در مقابل برخی از آلاینده های هوا بیشتر است. اما متاسفانه هنوز نمی توان مانند دستگاه تصفیه هوا که برای انسان ساخته شده برای جانداران دیگر استفاده کرد.

سوالات متداول در مورد اثرات آلودگی هوا بر سایر جانداران

1.آیا باران های اسیدی می توانند باعث از بین رفتن گیاهان نیز بشوند؟

بله، باران های اسیدی تمام مواد مفید موجود در خاک را از بین می برند. این موضوع باعث می شود که ریشه ها و ساقه های گیاهان آسیب ببینند و با گذشت زمان به طور کامل از بین بروند.

2.آیا تخریب لایه اوزون به دلیل آلودگی هوا نیز در زندگی جانداران تاثیر منفی می گذارد؟

همانطور که میدانید از بین رفتن لایه اوزون یکی از تاثیرات منفی آلودگی هوا است. این مسئله می تواند به زندگی گیاهان و جانوران آسیب برساند و در نهایت موجب منقرض شدن تمام گونه های حیات شود.