اثرات آلودگی هوا بر سایر جانداران

اکثر جانوران و خصوصاً پستانداران به علت شباهت فیزیولوژیک، بعضی اثرات آلودگی هوا را مشابه آنچه در انسان ذکر شده، نشان می دهند. البته به نظر می رسد که مقاومت آنها نسبت به انسان در مقابل برخی از آلاینده های هوا بیشتر است. اما متاسفانه هنوز نمی توان مانند دستگاه تصفیه هوا که برای انسان ساخته شده برای جانداران دیگر استفاده کرد.

اثرات آلودگی هوا بر روی گیاهان شاید از ملموس ترین اثرات آن باشد. در موارد متعدد مشاهده شده است که آلودگی هوا، پوشش گیاهی منطقه ای را به طور کلی نابود کرده است.

در ایالات متحده آمریکا مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته و به خوبی با دلایل منطقی نشان داده اند که آلودگی هوا موجب کاهش محصولات، از بین رفتن بعضی گونه های گیاهی و تغییر پوشش گیاهی بعضی مناطق همچون جنگل های جنوب کالیفرنیا شده است. علاوه براین در اثر مه دود لس آنجلس جنگل های منطقه بر اثر آلودگی ناشی از کارخانجات ذوب فلزات آسیب دیده اند .

اثرات آلودگی هوا بر آب و خاک

اثرات آلودگی هوا بر آب و خاک نیز همانند جانداران است و آلودگی هوا به همان صورت، سلامتی آب و خاک را به خطر می اندازد. اثرآلودگی هوا بر خاک از آن نظر اهمیت دارد که توان خاک را برای پرورش گیاهان کشاورزی کاهش می دهد. ضمناً جذب بسیاری از آلاینده های موجود در خاک توسط گیاهان و وارد شدن آن در چرخه غذایی و نهایتاً جذب خوراکی آن توسط انسان نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.

تحقیقات فراوان از افزایش آلاینده ها در میوه محصولات کشاورزی که در خاک های آلوده پرورش یافته اند، حکایت می کند. مسئله آلودگی آب ها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. امروزه بسیاری از سفره های آب زیر زمینی به مقادیر قابل توجهی از آلاینده ها خصوصاً فلزات سنگین آلوده شده اند که رفع آلودگی آنها نیاز به زمان طولانی دارد.

اسیدی شدن آب های جاری وحتی خاکها موجب کاهش محصولات کشاورزی شده است و جمعیت آبزیان را بسیار محدود ساخته است. هم چنین آلودگی آبهای جاری به سموم کشاورزی و فلزات سنگین موجب تجمع این سموم در بدن آبزیان شده که علاوه بر تأثیر بر رشد آنها می تواند موجب ایجاد مسمومیت در مصرف کنندگان این آبزیان گردد.

اثرات آلودگی هوا بر بناهای تاریخی و اقتصاد

آلودگی هوا طیف وسیعی از اثرات را بر جای می گذارد. آثار تاریخی و موزه ها در سراسر دنیا از اثرات آلاینده های هوا در امان نیستند.

مهم ترین جزء آلاینده های هوا که عامل اصلی خوردگی محسوب می گردد، SO2 است. این گاز در اثر ترکیب با آب و رطوبت هوا، تبدیل به اسید سولفوریک می شود و موجب خوردگی و تسریع در فساد فلزات ساختمانی و باعث تخریب ساختمان ها شامل آثار باستانی، بناهای یادبود و مجسمه ها که بخشی از فرهنگ یک ملت هستند می گردد.

ساختمان‌های مشهوری همانند پارتنون در آتن، مجسمه آزادی در نیویورک، کلیسای سن پول در لندن، تاج محل در هندوستان، بنای ترایان در رم و کلیسای قدیمی کلن در شهر کلن آلمان به وسیله باران اسیدی مورد حمله قرار گرفته‌اند و رویه آنها در اثر سایش شیمیایی، تغییر شکل یافته است.

علاوه بر SO2، اکسیدهای ازت و ازن نیز در محو رنگ ها و کاهش دوام البسه و منسوجات دخالت دارند. از طرف دیگر ازن به عنوان فاسد کنندهء اصلی لاستیک مطرح می باشد.

براي سهولت مطالعه، منابع مختلف آلودگي هوا را بصورت ذيل دسته‌بندي مي نمايند:

منابع طبيعي

منابع طبيعي شامل آلودگي هايي است که انسان در آن دخالت ندارد و در اثر فعاليت هاي مختلف در طبيعت بوجود مي آيد. مانند گازهاي آتشفشاني و يا گازهاي گوگردي و کلر، متان، منواکسيد کربن و دي اکسيدکربن که در اثر تخمير مواد در طبيعت توليد مي شوند، همچنين گرده گياهان که آلرژي زا هستند.

از آنجاکه پراکنش اين آلاينده ها در طبيعت دوره کوتاهي دارد و جزئي از چرخه طبيعت هستند در طبيعت چندين مكانيسم خودپالايي وجود دارد كه سطح زمين را براي حيات موجودات مناسب و قابل تحمل مي‌سازد. نقش انسان در كنترل آلودگي ناشي از منابع طبيعي بسيار اندک است اما انسان با بر هم زدن تعادل اكولوژيكي و طبيعي ناشي از آلودگي مصنوعي مي‌تواند وضع را بدتر نموده و بر ميزان آلودگي طبيعي بيافزايد.

منابع مصنوعي

منابع مصنوعي به منابعي گويند که انسان مستقيماً در آنها دخالت دارد و به صورت مستقيم يا غير مستقيم آنها را توليد و وارد طبيعت مي نمايد. منابع مصنوعي خود به دو زير مجموعه منابع ساکن و متحرک تقسيم بندي مي شود:

بخش خانگي/تجاري

آلاينده هاي ناشي از اين منبع در اثر فعاليت هاي خانگي و تجاري شامل احتراق سوخت جهت گرمايش و پخت و پز، نظافت يا استفاده از حشره کش ها ايجاد مي شود. اگر چه مقدار اين آلودگي در مقايسه با منابع ديگر زياد نيست، اما همين مقدار باعث افزايش آلودگي هواي محيط شهري مي گردد.

بخش صنعتي

آلودگي ناشي از صنايع در اثر فعاليت‎هاي مصنوعي ايجاد مي‌شود. در ميان صنايع نيروگاه‎هاي حرارتي، كارخانه‌هاي توليد مواد شيميايي، سيمان‎سازي، كاغذسازي، نساجي، دباغي و غيره منابع اصلي آلودگي هوا هستند. بكارگيري روش هاي مناسب كنترل آلودگي در كاهش آلودگي اين منابع موثر خواهد بود.

بخش حمل و نقل

آلودگي ناشي از بخش حمل و نقل بعلت شهرسازي بي‌رويه و سريع به اندازه آلودگي صنعتي مهم و از اهميت برخوردار مي‌باشد. آلودگي ناشي از حمل و نقل و وسايل نقليه به شكل گازهاي خروجي از اگزوز، ذرات معلق، صدا و غيره مي‌باشد. اين آلودگي با اتخاذ روش‎هاي برنامه‌ريزي كشوري، منطقه‌اي و شهري و استفاده از اتومبيل‎ها و سوخت‌هاي مناسب همراه با اعمال تكنولوژي كنترل آلودگي به حداقل مي‌رسد.

آژانس حفاظت محيط زيست امريکا منابع عمده آلودگي هوا را به صورت زير طبقه‌بندي كرده است.

1. حمل و نقل مانند: كشتي‌، هواپيما، قطار، اتومبيل و…
2. احتراق سوخت از منابع ساکن مانند: نيروگاههاي برق و…
3. فرآيندهاي صنعتي مانند: كارخانه‌هاي فولادسازي، نساجي، كاغذسازي و …
4. دفع مواد زائد جامد مانند: سوزاندن زباله در فضاي باز، دفن بهداشتي زباله و سوزاندن زباله با دستگاه هاي زباله‌سوز و…
5. فرآيندهاي متفرقه نظير فعاليت هاي خانگي مانند: كاربرد حشره‌كش ها و تميز كردن حشره‎كش ها و…

سهم منابع مختلف در انتشار آلاینده های هوا

امروزه آلودگي هوا يکي از مهمترين و اساسي ترين معضلات زيست محيطي کلان شهرهاي دنيا بوده که از فعاليتها و پيشرفت هاي بشر بوجود آمده است. در ايران هشت کلان شهر به عنوان شهرهاي آلوده معرفي شده اند که اولين و مهم ترين آنها شهر تهران مي باشد. طي سالهاي اخير مطالعات زيادي بر روي منابع آلاينده، درصد توليد انواع آلاينده ها، روش هاي کنترل آلودگي هوا و شيوه هاي مديريتي زيست محيطي و غيره انجام شده است که اين تحقيقات توسط سازمان ها و ارگان هاي خارجي و يا داخلي به انجام رسيده است.

سهم هر یک از آلاینده ها در منابع ثابت و متحرک

همانطور که مشاهده می شود بجز آلاینده دی اکسید گوگرد بخش عمده ای از آلاینده های هوای شهر تهران از منابع متحرک انتشار می یابد.

آلودگي هواي تهران ناشي از سيستم حمل و نقل (منابع متحرك)

مطالعات انجام شده نشان مي دهد بيش از 80 درصد آلودگي هواي تهران ناشي از منابع متحرك يا وسايل نقليه است. در بررسي انجام شده جهت دستيابي به تحليلهاي آماري، وسايل نقليه در گروه بنديهاي مشخصي تقسيم‌بندي شده‌اند. اين گروه بندي ها شامل موارد ذيل مي باشند :

• خودروي سواري
• وانت بار سبك
• تاكسي
• ميني‌بوس
• اتوبوس (غير شركت واحد)
• اتوبوس شركت واحد
• موتور سيكلت
• كاميون

در ادامه سهم آلودگي ناشي از هر گروه خودرو در شهر تهران در نمودارهاي (2) الي (5) نمايش داده مي شود. همان طور که قبلا نيز اشاره گرديد جهت نمايش ميزان آلودگي هوا ناشي از سيستم حمل و نقل در هواي تهران پنج آلاينده به طور شاخص اندازه گيري مي شوند اين آلاينده ها شامل: منواكسيدكربن، ذرات معلق، اكسيدهاي ازت، دي اكسيد گوگرد و هيدروكربن هاي نسوخته مي باشند.

سهم گروههاي مختلف سيستم حمل و نقل در آلودگي منتشره از منابع متحرك در هواي تهران در سال 1383

همانطور كه نشان داده شده است، خودروهاي سواري عمده‌ترين سهم يعني بيش از 77 درصد از كل انتشار آلودگي ناشي از منابع متحرك را دارا هستند، كه يكي از عمده‌ترين دلايل آن‌را مي‌توان به وجود تعداد قابل توجه اين بخش از سيستم حمل و نقل نسبت به ساير گروه هاي ديگر دانست. در ادامه سهم هر نوع از وسايل نقليه در آلودگي هواي تهران ناشي از منابع متحرك بررسي خواهد شد درحاليکه منواكسيدكربن (CO) و ذرات معلق (10PM) به عنوان دو آلاينده اصلي شهر تهران شناخته شده اند.

سهم گروههاي مختلف سيستم حمل و نقل در انتشار CO در هواي تهران در سال 1383

سهم گروههاي مختلف سيستم حمل و نقل در انتشار ذرات معلق در هواي تهران در سال 1383

سهم گروههاي مختلف سيستم حمل و نقل در انتشار SO2 در هواي تهران در سال 1383